Người lái đò sông Đà - Dàn ý phân tích

• Hoàn cảnh: Bài tùy bút "Người lái đò sông Đà" được Nguyễn Tuân sáng tác sau chuyến đi thực tế gian khổ và hào hùng tới miền Tây Bắc xa xôi, rộng lớn của tổ quốc.
• Xuất xứ: Tùy bút "Người lái đò Sông Đà" được rút từ tập tùy bút "Sông Đà", xuất bản lần thứ nhất vào năm 1960.
• Nội dung khái quát: Bài tùy bút miêu tả con sông Đà và hình ảnh người lái đò vượt thác trên sông và qua đó ca ngợi "chất vàng mười" của thiên nhiên và con người Tây Bắc

Lời đề từ đầu tiên: Nguyễn Tuân đã lấy câu thơ của nhà cách mạng \(\mathrm{Ba}\) Lan Wladyslaw Broniewski: "Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông". Tiếng hát trên dòng sông phải chăng là tiếng của những người chèo đò, vượt thác, kéo thuyền, tiếng hát cất lên từ những tâm hồn con người Tây Bác tha thiết với thiên nhiên, đất nước, lạc quan, yêu đời. Người lái đò sông Đà là một trong hai hình tượng trung tâm của thiên tùy bút.

Lời đề từ thứ hai: Nguyễn Tuân mượn hai câu thơ của Nguyễn Quang Bích để nói về sông Đà:

"Chúng thủy giai Đông tẩu

Đà giang độc Bắc lưu" 

(Mọi dòng sông đều chảy về Đông

Chỉ có một dòng sông Đà theo hướng Bắc)

Lời đề từ ngắn gọn nhưng hàm ẩn nhiều ý nghĩa sâu sắc. Trước hết, việc sử dụng những câu thơ chữ Hán làm tăng thêm tính trang trọng, đồng thời nhấn mạnh đến ý nghĩa khác biệt, độc đáo, những tương quan đối cực của một hiện tượng địa lý của miền Tây Bắc Tổ quốc - Sông Đà như một sinh thể đa dạng, phức tạp. Mọi con sông đều chảy về phía Đông như quy luật của tự nhiên, duy chỉ có sông Đà chảy về phương Bắc. Từ "độc" được sử dụng vô cùng hiệu quả để thể hiện sự độc nhất, cá tính khác biệt của con sông. 

* Sự dữ dội của sông Đà được thể hiện qua vách đá sông Đà

- Vách đá trên sông Đà: "đá bờ sông dưng vách thành" và những bức thành vách đá cao chẹt chặt lấy lòng sông hẹp. Cái hẹp của lòng sông tác giả tả theo đủ cách:

+ "Vách đá chẹt lòng sông nhu một cái yết hầu".

+ "Mặt sông chỗ ấy chỉ lúc đúng ngọ mới có mă̆t trò̀".

+ Con hổ con nai có thể vọt qua sông, và chỉ cần nhẹ tay thôi cũng có thể ném hòn đá từ bờ bên này qua bên kia vách...

* Sự dữ dội của Sông Đà ở quãng mặt ghềnh Hát Loóng:

- Nếu như ở vách đá sông Đà, Nguyễn Tuân thiên về miêu tả hình ảnh thì ở quãng măt ghềnh Hát Loóng, Nguyễn Tuân lại tạo nên một bản hòa tấu, một bản giao hưởng tử thần với hàng cây số: "Nuớc xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm nhu lúc nào cũng đòi nợ xuýt bất cú người lái đò nào tóm được qua đấy". 

* Sự hung bạo ở Thạch trận sông Đà

- Âm thanh thác nước sông Đà:

+ Ban đầu tác giả mới để cất lên khúc như đang "oán trách", "van xin", "khiêu khich", "giọng gằn mà chế nhao". Thế rồi bất ngờ âm thanh được phóng to hết cỡ, các nhạc khí bừng bừng thét lên khúc nhạc của một thiên nhiên đang ở đỉnh điểm của một cơn phấn khích mạnh mẽ và man dại: "nó rống lên nhu tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giũu rùng vầu rùng tre núa nổ lủa.....".

- Diện mạo của thạch trận:

Sau khi miêu tả âm thanh của thác đá, Nguyễn Tuân đã đặc tả diện mạo của đá sông Đà. Điều này cũng là một thử thách bởi đá bao giờ cũng là biểu tượng của sự câm lặng đến trơ lì. Vậy mà Nguyễn Tuân nhận ra: Đá sông Đà thằng nào cũng nhăn nhúm, ngỗ ngược. Cái sự ngỗ ngược ẩn chứa trong vẻ bề ngoài im lặng bao giờ cũng rất đáng sợ.

- Tâm địa độc ác của sông Đà thể hiện qua 3 trùng vi thạch trận

=> Nguyễn Tuân là một nhà văn tài ba, uyên bác, lịch lãm. Ông thường vận dụng cách nhìn, cách tiếp cận của nhiều nghành nghệ thuật để phát hiện, miêu tả đối tượng, để làm cho nó hiện lên dưới nhiều góc nhìn phong phú, mới lạ.Nguyễn Tuân miêu tả sông Đà như một con quái vật có linh hồn, có tính cách, rất hung nộ và cọc cằn, ngày đêm làm mình làm mẩy với núi rừng Tây Bắc hùng vĩ.

* Vẻ đẹp trẻ trung, tình tứ của sông Đà:

- Nguyễn Tuân đã khám phá ra một góc nhìn đầy mới lạ về sông Đà, đó là từ trên cao nhìn xuống.

Dòng sông chảy trong một không gian, tự nó như muốn khoe dáng hình kiều diễm. Vẻ đẹp của dòng sông thiếu nữ làm xiêu lòng người nghệ sĩ. Dòng sông như một bức tranh thủy mạc, đoạn văn như một bản nhạc,

* Vẻ đẹp của một dòng sông Đà gợi cảm:

- Đối với sông Đà, Nguyễn Tuân đã thể hiện niềm sung sướng và yêu mến như với một người bạn cố nhân. Nói đến cố nhân là nói đến người bạn quen biết từ lâu rồi, tưởng như mình đã thân thuộc với người ấy lắm rồi, tưởng chẳng còn gì để mà \(\mathrm{xa}\) lạ nữa. Thế mà lần nào gặp lại người cố nhân ấy, ta cũng có một niềm xúc động thật sâu sắc, một sự ngỡ ngàng khi ta như vừa nhận ra một điều gì đó vô cùng mới mẻ. 

Sông Đà với Nguyễn Tuân là một điều như thế! Đã bao lần Nguyễn Tuân đến với Sông Đà cũng là bấy nhiêu lần Nguyễn Tuân được trải nghiệm niềm vui sướng. Đặc biệt là những niềm vui sướng vô cùng đột ngột. 

* Vẻ đẹp Sông Đà như một dòng chảy được kết bằng thơ:

- Nếu như trong cảnh vượt thác, Nguyễn Tuân đã tìm ra một vốn từ ngữ phong phú, chính xác, mới lạ để diễn tả trận chiến giữa ông đò và thần sông thần đá, có đủ quân tướng bằng một giọng văn mạnh mẽ, bằng một nhịp văn như sóng gầm, thác réo thì đến đoạn văn này, giọng văn và nhịp điệu có sự thay đổi hẳn, đầy lâng lâng, mơ màng. Vẻ đẹp mơ mộng êm đềm của sông Đà ở quãng trung lưu này đã được diễn tả đậm chất thơ . 

*Nghệ thuật xây dựng hình tượng sông Đà

- Tác giả đã miêu tả Sông Đà bằng những ví von, so sánh, liên tưởng, tưởng tượng độc đáo, bất ngờ và rất thú vị. Từ ngữ trong bài tùy bút thật phong phú, sống động, giàu hình ảnh và có sức gợi cảm cao.

- Câu văn của tác giả rất đa dạng, nhiều tầng, giàu nhịp điệu, lúc thì hối hả, gân guốc, khi thì chậm rãi, trữ tình. Con Sông Đà vô tri, dưới ngòi bút của nhà văn đã trở thành một sinh thể có tâm hồn, tâm trạng.

* Lai lịch và vẻ đẹp ngoại hình ông lái đò sông Đà.

- Lai lịch: Ông không có tên, chỉ biết là người Lai Châu, đã ngoài 70 tuổi, đã dành 1 phần lớn đời mình làm nghề lái đò dọc trên sông Đà. Trên sông Đà, ông xuôi ngược hơn 100 lần, chín tay giữ lái độ 60 lần.

- Ngoại hình: Bằng hệ thống ngôn ngữ miêu tả đầy cá tính, giàu chất tạo hình, bằng lối so sánh độc đáo gợi cảm, trước hết Nguyễn Tuân đã làm sống dậy trước mắt người đọc hình ảnh một ông lái đò có ngoại hình đặc biệt ấn tượng

* Vẻ đẹp tính cách, phẩm chất của ông lái đò.

- Ông lái đò là người tinh thạo, từng trải, giàu kinh nghiệm, hiểu biết sâu sắc về luồng lạch, từng ngõ ngách trên sông Đà.

- Ông lái đò là người trí dũng song toàn như một viên tướng tài ba, thông minh linh hoạt và khéo léo như một nghệ trong nghệ thuật vượt thác sông Đà.

- Ông lái đò là người tài hoa nghệ sĩ, mang cốt cách của người chỉ huy nhưng rất bình dị, là người anh hùng cuộc sống đời thường.

* Nghệ thuật miêu tả người lái đò

- Sử dụng vốn kiến thức uyên bác sâu rộng trong lĩnh vực, nhiều kiến thức: Quân sự, điện ảnh, võ thuật,...

- Tạo tình huống đầy thử thách

- Sử dụng từ ngữ góc cạnh, giàu chất tạo hình, gợi liên tưởng, so sánh, nhân hoá bất ngờ mà vô cùng chính xác.

- Tô đậm nét tài hoa nghệ sĩ ở nhân vật ông lái đò, cách viết phù hợp với quan niệm nghệ thuật về con người, phù hợp với phong cách độc đáo của Nguyễn Tuân.